Kaliszanie wobec wojny 1939

W roku 1939 Kalisz liczył 85 tysięcy mieszkańców. Wobec zagrożenia niemieckiego, tak jak całe społeczeństwo polskie, również kaliszanie włączyli się czynnie do przygotowań do obrony oraz wspierania na różne sposoby Wojska Polskiego. W ramach FON (Fundusz Obrony Narodowej) do połowy lipca 1939 roku na terenie miasta i powiatu zebrano łącznie 250 tysięcy zł w gotówce, 20 tys. w obligacjach, 3 kg złota, 140 kg srebra, 1300 kg miedzi, kilkaset sztuk złotych i srebrnych obrączek. Na przełomie lipca i sierpnia, prezydent Kalisza zaczął organizować OPL (obrona przeciwlotnicza) na osiedlach miasta i organizacje samoobrony. Opracowano plan rozlokowania ludności na wypadek wojny. Z tego tytułu mieszkańców podzielono na dwie grupy:

I - grupa rozlokowana w najbliższym sąsiedztwie Kalisza ze względu na jej pracę dla miasta

II – ludność wywożona do bardziej oddalonych miejscowości, nie związana pracą z miastem (starcy, dzieci, kobiety).

Całość koordynował Aleksander Ulrych. Należy pamiętać, iż według założeń sztabu Wojska Polskiego, główny kierunek uderzenia Wehrmachtu miał iść przez Kalisz.

Robotnicy kaliskich fabryk pomagali wojsku budować polowe umocnienia, kopać rowy. Również kaliscy harcerze włączyli się do przygotowań, którzy w czasie wojny mieli pełnić służbę sanitarno - medyczną, w obronie przeciwlotniczej oraz przeciwgazowej. W razie mobilizacji mieli obowiązek obsadzenia na terenie Kalisza 17 posterunków ruchomych i 3 stałych. Te ostatnie dotyczyły następujących miejsc: koszary wojskowe w Szczypiornie, wieża kościelna na Rynku i na szpitalu im. Przemysława II. Generalnie w przygotowaniach do obrony miasta, brały udział wszystkie warstwy społeczeństwa.

Już w czasie wojny, po opuszczeniu Kalisza przez Wojsko Polskie, kaliszanie próbowali opóźniać przechodzące przez nasze miasto różne oddziały Wehrmachtu. Oddziały samoobrony kaliskiej walczyły więc z oddziałami niemieckimi zarówno 4 jak i 5 września. Jeden z takich polskich punktów oporu znajdował się w wieży wodociągowej, z której oddziały wroga były ostrzeliwane karabinem maszynowym. Jak podaje niemiecki pamiętnikarz Buchner:

„...Wszyscy uciekali w popłochu, wybuchła panika...Dopiero gdy całe miasto zostało systematycznie przeczesane , dom po domu, aresztowano 1000 mężczyzn, ulice miasta były gęsto patrolowane, wystawiono posterunki, stopniowo nastąpił spokój...”

Po zakończeniu kampanii wrześniowej, mieszkańcy Kalisza byli rozstrzeliwani w różnych miejscach: na terenie obecnego cmentarza żydowskiego, w lesie winiarskim, skarszewskim. Kalisz został wchłonięty do Kraju Warty, a „oswobodzony” został 23 stycznia 1945 roku.

 Tomasz Dalinkiewicz